Istorija korišćenja vrnjačkih mineralnih voda seže u duboku prošlost, u vreme kada su ove prostore naseljavali keltski Skordisci. Posle rimskog osvajanja Balkana u poslednjim vekovima stare ere i nekoliko vekova nove ere mineralne vode su korišćene za piće i kupanje, o čemu svedoči pronađeni rimski izvor prilikom kaptaže vrnjačke tople mineralne vode 1924. godine i mnoštvo novčića sa likovima rimskih imperatora.
Vrlo je verovatno da se u srednjem veku za lekovitost vrnjačkih voda znali i novonaseljeni Sloveni. Posle turskog osvajanja Balkana gotovo da nema podataka da su vrnjačke mineralne vode bile u upotrebi, izuzev u nekoliko nepouzdanih legendi koje govore o tome da su krajem svoje vladavine Turci ipak znali za lekovitost vode i da su ih kao takve koristili.
Po oslobađanju od Turaka početkom 19. veka knjaz Miloš je najmio saksonskog geologa barona Herdera da ispita mineralne izvore u Srbiji pa je tako ispitana i vrnjačka topla mineralna voda. Postoje pouzdani podaci da su meštani sela Vrnjaca i okoline sredinom 19. veka koristili toplu mineralnu vodu za lečenje; za kupanje i piće koristio ju je i žički vladika Janja.
Ipak istorija moderne banje u Vrnjcima vezuje se za 1868. godinu, kada je kruševački okružni načelnik Pavle Mutavdžic sa nekolicinom dobrotvora i viđenijih ljudi iz Kruševca, Karavnovca (Kraljeva) i Trstenika formirali Osnovatelno fundatorsko društvo kiselo-vruće vode u Vrnjcima.
Iste godine izvršena je kaptaža dva izvora tople mineralne vode i počelo se sa izgradnjom banjskih objekata, pre svega kupatila.
Prva sezona naredne 1869. godine potvrdila je opravdanost osnivanja jednog takvog udruženja i perspektivu nove banje. Posle nekoliko godina stagnacije zbog nedostatka sredstava za izgradnju lečilišta, a pomalo i nebrige države, osamdesetih godina, kada banja u Vrnjcima prelazi u državne ruke, a naročito posle izgradnje vile generala Jovana Belimarkovića, namesnika kralju Aleksandru Obrenoviću, Vrnjačka Banja počinje da se razvija u moderno lečilište.
Godine 1885. počela je da radi Narodna gostionica Koste Petrovića-Rakice kao pravi ugostiteljski objekat. Narodna gostionica Koste Rakice smatra se kamenom temeljcem razvoja turističke Vrnjačke Banje i priča o njoj je neizostavni deo prve Vrnjačke razglednice, koji sada nedostaje.
Iako poreklom Kruševljanin, Kosta Rakica je svojim životom i radom dao veliki doprinos razvoju banjskog ugostiteljstva. Ovaj nesvršeni bečki student medicine video je u Vrnjcima ono što drugi nisu: ,,Biće ovo mesto nadaleko čuveno po svojoj lekovitosti, iz godine u godinu sve više posećivano, u njega bi valjalo ulagati.“ I zato je zakupio od Novoselske opštine seosku mehanu 1882. godine, koja se nalazila tik uz krivudavo korito Vrnjačke reke. Međuim, Kosta Rakica se nije zadovoljio starom oronulom mehanom, pa pun energije i ideja uspeva da sagradi veliku, lepu i funkcionalnu zgradu ,,Narodnu gostionicu“, kasnije nazvanu ,,Državna gostionica“ kada je prodata državi.
Bila je to prizmena zgrada, prilično velike površine, sa ukusno uređenim restoranom, sa dve trpezarije, salom za odmor, bilijar-salom, poslastičarnicom i letnjom baštom-terasom. Raspolagala je sa deset soba za smeštaj gostiju i hotelskom kuhinjom koja je spremala i dijetalnu hranu. Prostor oko gostionice bio je lepo urađen, sa travljacima i cvetnim lejama, što se, u neku ruku, može smatrati začetkom banjskog parka. Ispred gostionice bila je poslednja stanica za fijakere koji su dovozili goste iz pravca Kraljeva ili Kruševca.
Godine 1928. završava se istorija prvog vrnjačkog ugostiteljskog objekta pri njenom rušenju na osnovu odluke banjske uprave pod izgovorom manjka reprezentativnosti za moderni razvoj Vrnjačke Banje
Gostionica je dugo bila dika i ponos banje, skup ondašnje banjske elite, tajno zborište ljudi koji su bili borci protiv vladajućih režima. Krajem XIX veka (1887) Kosta Rakice je u centru Vrnjačke Banje podigao kvartire, stanove za prijem gostiju, poznate kao ,,Stanovi Rakičića“, današnje prizemlje vile Avala. U isto vreme bila je podignuta i kuća Konstantina Mladenovića, poznata kao Kočini stanovi, a nalazila se između današnjih hotela Slobode i Zeptera.
,,Državna gostionica“ je preživela okupaciju i bila je mesto okupljanja izbeglica visokog ranga što su iz Beograda pridošli u Vrnjce da se sklone. O tome su pisali i dr Vladan Đorđević, Jovan Avakumović, Jovan Miodragović i drugi. Po dolasku Britanske medicinske misije ,,Državna gostionica“ je služila za smeštaj njenih članova. A u mirnodopska vremena ona je primala umetnike, muzičare i glumce, pisce i novinare i bila jedini kutak kulture u Vrnjcima, sve dok početkom XX veka nisu izgrađeni veći i moderniji objekti – ,,Sotirović“, ,,Orlovac“.
Preduzimljivi ljudi iz okolnih gradova podižu svoje vile i pansione, uređuje se centralna banjska zona, a sredinom devedesetih godina sačinjen je prvi regulacioni plan Vrnjačke Banje.
Broj posetilaca je iz godine u godinu rastao. Naročiti uspon Banja doživljava u godinama pred balkanske ratove. Vrnjačka Banja je tada dobila veliki broj modernih pansiona, izgrađeno je novo kupatilo, radio je jedan bioskop, a u pripremi je bila izgradnja drugog. Pred same ratove pored Vrnjačke Banje prošla je pruga Stalać-Požega, tako da je Banja dobila dobre saobraćajne veze, sa većinom većih gradova u Srbiji.
Stagnacija pogađa Vrnjačku Banju u ratovima 1912/18. godine. U njoj je 1915. bilo nekoliko savezničkih bolnica smeštenih po banjskim pansionima i odmaralištima. Posle Prvog svetskog rata beleži se nagli uspon čiji ce vrhunac biti dostignut krajem tridesetih godina 20. veka.
Polet nije jenjavao ni u godinama ekonomske krize: podižu se moderne vile, sanatorijumi (Sv. Ðorđe, Živadinović) izvršena je velika kaptaža toplog mineralnog izvora 1924/25. godine, podignuto je moderno kupatilo, izvršena je regulacija vrnjačke reke, proširuju se i uređuju banjski parkovi, grade saobraćajnice, proširuje vodovodna i kanalizaciona mreža.
Prema popisu iz 1933. godina u Vrnjačkoj Banji je bilo 133 zanatskih i trgovačkih radnji. Buja i kulturni život, organizuju se kermesi, koncerti ozbiljne muzike, gostuju renomirana pozorišta.
Osniva se Turističko društvo „Goč”, a posle donošenja Zakona o banjama vrši se stroga kategorizacija pansiona i vila, kojih je prema popisu iz 1935. godine bilo 257. Te godine zabeležena je poseta 28.080 gostiju, što je bilo daleko najviše u odnosu na sva druga turistička mesta u Jugoslaviji.
Posle Drugog svetskog rata promenjena je struktura gostiju: sada država šalje pacijente na lečenje, opao je nivo usluga, veliki broj ekskluzivnih banjskih objekata nije više bio u funkciji.
Ponovni uspon Vrnjačka Banja doživljava pedesetih i šezdesetih godina s povećanjem broja posetilaca i gradnjom novih objekata.
Najveću posetu Banja je imala osamdesetih godina – blizu 200.000 posetilaca koji su ostvarili dva miliona noćenja.
